ភ្នំពេញៈ បុណ្យមាឃបូជា គឺជាបុណ្យសំខាន់បំផុតលំដាប់ទីពីររបស់ពុទ្ធសាសនិក បន្ទាប់ ពីបុណ្យ ពិសាខបូជា ហើយបុណ្យមាឃបូជា គឺជាបុណ្យប្រពៃណីរបស់ពុទ្ធសាសនិក ដែល បង្កើតឡើង ដើម្បីរំលឹកដល់ព្រឹត្តិការណ៍ពីរយ៉ាងគឺដល់កាលដែលព្រះពុទ្ធ ដាក់អាយុសង្ខារ និង កាលដែលព្រះពុទ្ធ សម្តែងឱវាទបាតិមោក្ខ ។ ចំណែកព្រះ សារីបុត្រ និង ព្រះមោគ្គល្លាន ក៏ត្រូវបានតែងតាំងជាព្រះ អគ្គសាវ័កឆ្វេង ស្តាំ នាឱកាសនោះដែរ ។
ដើមរឿងនាំអោយមានមាឃបូជា
គម្ពីរ នៃពុទ្ធសាសនា បានចែងថា បន្ទាប់ពីព្រះពុទ្ធបានត្រាស់ដឹងភ្លាម ក៏មាន ស្តេច នៃ មារ (ក្នុងបរិបទវប្បធម៌ខ្មែរ ដែលហៅថា មារ គឺជាអ្វីដែលជាឧបសគ្គរារាំង ជ្រៀតជ្រែក ឬរំខានដល់ ការសម្រេចអ្វីមួយ ។ ចំណែកន័យក្នុងពុទ្ធប្បវត្តិ ត្រូវបានអ្នកខ្លះបកស្រាយថា មារនាគ្រោះ នោះ គឺ ព្រះទ័យ ឬ ចិត្ត ដែលព្រះពុទ្ធគិតថា ចង់ចូលនិព្វានតែម្តង បន្ទាប់ពីត្រាស់ដឹងភ្លាម ) បានចូលទៅអារាធនា គឺនិមន្ត ព្រះពុទ្ធអោយចូលនិព្វានភ្លាម ។ ប៉ុន្តែដោយសារមាន គហម្បតី ព្រហ្ម បានចុះមកអារាធនា ព្រះអង្គ ហើយដោយព្រះមហាករុណាទិគុណចំពោះ សត្វលោក ទើបព្រះពុទ្ធបានទទួលការនិមន្តរបស់គហម្បតីព្រហ្ម គឺព្រះអង្គមិនទាន់ចូល បរិនិព្វាននាគ្រា នោះឡើយ ។ ព្រះពុទ្ធក៏គង់នៅប្រោសបង្រៀនប្រៀនប្រដៅដល់សត្វលោកក្នុងភពទាំងបីឲ្យ មានបញ្ញា បានក្តីសុខច្រើនកោដិនាក់តាមឧបនិស្ស័យរៀងៗខ្លួន ។
៤៥ ឆ្នាំក្រោយម ក្នុងពេលដែលព្រះពុទ្ធមានព្រះជន្មជិតគ្រប់ ៨០ ព្រះវស្សា មារ (ក្នុងបរិបទនេះ ត្រូវបានអ្នកខ្លះបកស្រាយ បន្ទាប់ពីបានបំពេញព្រះពុទ្ធកិច្ចទាំង ៥ យ៉ាងទាំងយប់ ទាំងថ្ងៃ អស់រយៈពេល ៤៥ ឆ្នាំមក ព្រះពុទ្ធមានព្រះបរិវិតក្ក គឺគិតថា សមលម្មមនឹងយាងចូលបរិនិព្វាន ហើយ ខណៈព្រះអង្គមានវ័យ ៨០ ព្រះវស្សា ) ដដែលនោះ ក៏ បានមកអារាធនានិមន្តព្រះអង្គ ម្តងទៀត គឺនៅថ្ងៃ ១៥ កើត ខែ មាឃ មុនពទ្ធសករាជ បី ខែ ។
តាម “ ពុទ្ធានុភាព “ គឺអំណាចបុណ្យបារមីរបស់ព្រះពុទ្ធទាំងឡាយអាចបន្តអាយុសង្ខារបាន រាប់ពាន់លានកោដិឆ្នាំដោយមិនបាច់ស្លាប់ក៏បាន ។ ប៉ុន្តែព្រះពុទ្ធទាំងឡាយតែងតែទទួល យកការនិមន្តរបស់បុគ្គលណាមួយ ប្រសិនបើការនិមន្តនោះពុំមានអ្វីរារាំង ដូចជាពុំមានអ្នកដទៃ និមន្តផ្សេងជាដើម ។
ឥឡូវនេះ នៅពេលត្រូវបានមារ មកនិមន្តឲ្យព្រះអង្គចូលនិព្វាន ខណៈដែលព្រះអង្គ នៅទំនេរ ពុំមានអ្នកដទៃនិមន្តផ្សេងពីមារ គឺព្រះអង្គនឹងត្រូវតែទទួលយកការនិមន្តរបស់មារពោលគឺត្រូវ តែចូលនិព្វាន គឺស្លាប់ ។
ប៉ុន្តែដោយព្រះទ័យព្រះមហាករុណាចំពោះសត្វលោក ដែលកំពុងស្ថិតក្រោមអំណាចអវិជ្ជា នៅឡើយនោះ ព្រះពុទ្ធក៏មានបំណងចង់បន្តព្រះជន្មក្នុងលោក ដើម្បីបង្រៀនសត្វលោក តទៅទៀតសិន ។ ប៉ុន្តែពេលនោះព្រះអង្គពុំមានការនិមន្តពីបុគ្គលណាផ្សេងពីការ និមន្ត របស់ មារ នោះ ឡើយ ហើយខណៈនោះក៏ពុំមានអ្នកណានៅជិតព្រះអង្គដែរគឺមានតែព្រះអានន្ទ ។
ដូច្នេះព្រះអង្គ ក៏សួរទៅព្រះអានន្ទជាប្រស្នាថា “ អានន្ទព្រះវិហារមួយនេះចាស់ទ្រុឌទ្រោម ហើយ (ដូចរាងកាយរបស់ព្រះអង្គក្នុងវ័យ៨០ព្រះវស្សាដែលដល់នូវជរាភាព ) តើយើងគប្បី ជួសជុល (បន្តអាយុសង្ខាររបស់ព្រះអង្គ ) ឬ ក៏រុះរើចោល (ឬ ព្រះអង្គត្រូវរំលាយសង្ខារ គឺចូលនិពន្វាន ) ?
ក្នុងន័យនេះគឺប្រសិនបើអានន្ទ ឆ្លើយថា ត្រូវជួសជុលវិហារចាស់ឡើងវិញនោះ គឺមានន័យថា អានន្ទ បាននិមន្តឲ្យព្រះអង្គបន្តអាយុសង្ខារតទៅទៀត ឬ កុំអាលចូលបរិនិព្វាន ហើយបើ ដូច្នោះមែននោះ ព្រះអង្គអាចរស់នៅរហូតមកដល់សព្វថ្ងៃក៏បាន ។
ប៉ុន្តែ អានន្ទ ខណៈនោះមិនទាន់បានសម្រេចធម៌អរហត្តផល ពោលគឺនៅជាបថុជ្ជនពាក់ កណ្តាល ជាព្រះអរហន្តពាក់កណ្តាលនៅឡើយ ទើប មារ អាចបិទបាំងចិត្តបញ្ញារបស់អានន្ទ មិនឲ្យយល់ពីសំណួររបស់ព្រះពុទ្ធបាន ។
ដោយហេតុនោះ អានន្ទ ក៏បានឆ្លើយនឹងព្រះពុទ្ធថា “ វិហារចាស់ដូច្នេះទៅហើយ នឹងជួស ជុលធ្វើអ្វី គប្បីរុះរើចោលទៅចុះ ! “ ។ ចម្លើយរបស់ អានន្ទ ក្នុងបរិបទនេះ បានសេចក្តីថា ព្រះពុទ្ធចាស់ណាស់ទៅហើយ គប្បីចូលនិព្វានទៅចុះ ។
ដោយហេតុនោះ ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ ក៏បានព្រមទទួលការនិមន្តរបស់មារ គឺនឹងចូលនិព្វានក្នុង ពេលដ៏សមគួរ ទើបព្រះអង្គបានប្រាប់ទៅព្រះអានន្ទ វិញថា “ ម្នាលអានន្ទ អំណឹះតទៅ បីខែទៀត តថាគត ( តថាគត់ = តៈ ថា គត់ គឺជាពាក្យដែលព្រះពុទ្ធសំដៅលើព្រះអង្គឯង ដូចដែលមនុស្សធម្មតា ប្រើពាក្យថា ខ្ញុំ ឬ អញ្ញ ជាដើម ) នឹងចូលបរិនិព្វានហើយ “ ។
គ្រាន់តែបន្ទូលមួយប្រយោគនេះចប់ភ្លាម ផែនដីក៏ក្រើករំពើកញាប់ញ័រឡើង ហាក់មានការ ភ្ញាក់ផ្អើលយ៉ាងខ្លាំង ។ ពេលបានទទួលការប្តេជ្ញាពីព្រះពុទ្ធដូច្នេះហើយ មារ ក៏លែងបិទបាំងចិត្ត អានន្ទ ។ អានន្ទ ក៏ភ្ងារស្មារតីឡើង ទើបយល់ពីអត្ថន័យរបស់ព្រះពុទ្ធ ។ អានន្ទ មានវិប្បដិសារី យ៉ាខ្លាំង ដោយគិតថា គឺលោកជាអ្នកធ្វើឲ្យព្រះពុទ្ធស្លាប់ ។ ប៉ុន្តែទម្រាំបានដឹងដូច្នោះ គឺវាបាន ហួសពេលទៅហើយ ។
មួយប្រយោគដ៏ខ្លីដែលព្រះពុទ្ធបានពោលខាងលើនេះ ពួកអ្នកកាន់ពុទ្ធសាសនាទូទាំង ពិភពលោក ហៅថា “ ការដាក់អាយុសង្ខារ “ គឺការកំណត់ថ្ងៃចូលបរិនិព្វាន ។ ការដាក់អាយុ សង្ខារនេះ គឺនៅថ្ងៃ ១៥ កើត ខែ មាឃ មុនពុទ្ធសករាជ បី ខែ ។
បីខែក្រោយពីថ្ងៃនោះមក ត្រូវនឹងថ្ងៃ ១៥ កើតខែ ពិសាខ ក្នុងវ័យ ៨០ ព្រះវស្សាគត់ព្រះពុទ្ធ ក៏បានបរិនិព្វានដូចដែលព្រះអង្គបានសន្យានឹងមារ មែន ។
ដោយក្តីអាឡោះអាល័យ និង ដោយសារចិត្តនៅតែគោរពចំពោះព្រះពុទ្ធ ទើបពួកពុទ្ធសាសនិក បានបង្កើតបុណ្យមួយឡើងហើយអោយឈ្មោះថា “ បុណ្យមាឃបូជា “សម្រាប់រំឭកដល់ថ្ងៃ ដែលព្រះពុទ្ធដាក់អាយុសង្ខារដូចដែលបានរៀបរាប់មកនេះឯង ។
ន័យមួយទៀតគឺនៅប្រទេសឥណ្ឌា នា ៥៨៨ ឆ្នាំ មុនគ្រិស្តសករាជ នា ថៃ្ងទី ១៥កើត ខែមាឃ ក្រោយពីការត្រាស់ដឹងរបស់ព្រះអង្គចំនួន ប្រាំបួន ខែ គត់។ ថ្ងៃនោះ មានសមាជិកសង្ឃ ចំនួន ១.២៥០ អង្គគត់ ដែលសុទ្ធតែជាព្រះអរហន្ត (លោកអ្នកដែលបានសម្រេចធម៌ចុងក្រោយ ពោលគឺលោកអ្នកដែលអស់កិលេស ) ដោយពុំមានការណាត់គ្នាជាមុនសោះ ក៏បានហោះពី ទីរៀងៗខ្លួនទៅគាល់ព្រះសម្មសម្ពុទ្ធនៅក្នុងព្រៃឬស្សី បង្កើតបានជាមហាសន្និបាតមួយ ។ នៅក្នុងមហាសន្និបាតនោះ ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ បានប្រកាសគោលការណ៍ ចំនួន១១ ប្រការ សម្រាប់ឲ្យសមាជិកមហាសន្និបាត ទាំងអស់កាន់យកជាវិថីជីវិត និងសម្រាប់យកទៅផ្សព្វ ផ្សាយដល់ជនដទៃទៀត ឲ្យបានយល់ពី ពុទ្ធសាសនា ។ គោលការណ៍ ទាំង១១ប្រការនេះ ត្រូវបានគេហៅថា ” ឱវាទបាដិមោក្ខ ” ដែលពុទ្ធសាសនិកជនម្នាក់ៗ ត្រូវយកមកសិក្សាឲ្យ យល់ដឹង និងអនុវត្តជាប្រចាំក្នុងជីវិត ។
ម្យ៉ាងទៀត បន្ទាប់ពីកិច្ចមហាសន្និបាត្រនោះ ព្រះសារី បុត្រ ត្រូវបានព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធប្រកាស តែងតាំងជាអគ្គសាវ័កស្តាំ និង ព្រះមោគល្លាន ត្រូវបានតែងតាំងជាអគ្គសាវ័កឆ្វេង របស់ព្រះអង្គ ( ព្រះពុទ្ធ ) នៅក្នុងគ្រានោះដែរ ។
កាលបរិច្ឆេទបង្កើត
ពុំមានឯកសារណាបញ្ជាក់ពីកាលបរិច្ឆេទ នៃ ការបង្កើតពិធីបុណ្យមាឃបូជាឡើយ ។ ទោះ យ៉ាងណាសៀវភៅព្រះរាជពិធីទ្វារទសមាស ភាគ ២ បានកត់ត្រាថា ប្រទេសកម្ពុជាបានចាប់ ផ្តើមប្រារព្ធពិធីបុណ្យ ពិសាខបូជា នៅពុទ្ធសករា ២.៣៩៧ ត្រូវនឹងគ្រិស្តសករាជ ១៨៨៥ ។
សេចក្តីនេះត្រូវបានពួកអ្នកសិក្សាស្រាវជ្រាវសន្និដ្ឋានបានថា បុណ្យមាឃបូជាក៏ប្រហែលជា ត្រូវបានបង្កើតឡើងនាអំឡុងពេលនោះដែរ ដ្បិតគេដឹងថា បុណ្យពិសាខ បូជា និងមាឃបូជា នេះមានទំនាក់ទំនងគ្នាយ៉ាងជិតស្និទ្ធ ។
របៀបប្រារព្ធបុណ្យមាឃបូជា
បុណ្យមាឃបូជា គឺជាបុណ្យប្រពៃណីរបស់អ្នកកាន់ពុទ្ធសាសនាហើយត្រូវបានបង្កើតឡើង ដោយអ្នកជ្រះថ្លាចំពោះពុទ្ធសាសនា គឺមិនមែនជាបុណ្យក្នុងពុទ្ធប្បញ្ញត្តិពោលគឺព្រះពុទ្ធមិនបាន បញ្ញត្តិ ថាអោយពុទ្ធបរិស័ទត្រូវតែប្រារព្ធបុណ្យនេះឡើយ ។ ដូច្នេះបុណ្យនេះត្រូវបានគេធ្វើ តាមទម្លាប់ពីបុរាណ ។
តាមទំនៀម នៅថ្ងៃពេញបូណ៌មី ខែ មាឃ ដែលឆ្នាំ ២០២០ នេះ ត្រូវនឹងថ្ងៃទី ៨ ខែ កុម្ភៈ ព្រះសង្ឃ និង ពុទ្ធបរិស័ទសម្អាតទីវត្តអារាមនីមួយៗដ៏គួរជាទីជ្រះថ្លា ។ លុះពេលរសៀល ព្រះសង្ឃ និង ពុទ្ធបរិស័ទជួបជុំគ្នានៅក្នុងវត្តអារាមនីមួយៗ ដើរប្រទក្សិណព្រះវិហារ បី ជុំ ។ វត្តខ្លះរៀបចំពិធីដង្ហែជុំវិញវត្ត ខណៈវត្តខ្លះរៀបចំក្បួនដង្ហែចេញពីទីសក្ការបូជាសាធារណៈ ឆ្ពោះទៅកាន់វត្តអារាម ហើយការហែនេះក៏គេឃើញមានបុគ្គលសំខាន់ៗនៅក្នុងរចនាសម្ព័ន្ធ ដឹកនាំជាតិចូលរួមផងដែរ រួចចូលទៅក្នុងព្រះវិហារយកទេយ្យវត្ថុរៀបដាក់នៅមុខពុទ្ធរូប រួចអុជទៀនធូប ។
លុះជួបជុំគ្នានៅក្នុងព្រះវិហារហើយ ព្រះសង្ឃមួយអង្គដែលចាស់វស្សាជាងគេសូត្រសិក្ខាបទ។ បន្ទាប់មកព្រះសង្ឃ ពីរអង្គ ដែលគង់នៅមុខទេយ្យវត្ថុ សូត្រសរសើរព្រះពុទ្ធគុណ លុះចប់ ព្រះសង្ឃត្រូវសម្តែងទេសនា អំពីជីវប្រវត្តិរបស់ព្រះពុទ្ធ។ ការសូត្រពុទ្ធគុណនិងសម្តែងទេសនា ប្រព្រឹត្តទៅឆ្លាស់គ្នារហូតដល់អាធ្រាត្រ ។ លុះព្រឹកឡើងគេប្រគេនចង្ហាន់ពេលព្រឹកដល់ព្រះ សង្ឃដើម្បីបញ្ចប់ពិធីបុណ្យ ។ ចំណែកនៅទីសក្ការបូជាខ្លះបានប្រារព្ធពិធីរាប់បាត្រព្រះសង្ឃ យ៉ាងឱឡារិក ។
បុណ្យមាឃបូជា លែងជាថ្ងៃម្រាកសាធារណៈ
ចាប់តាំងពីបោះឆ្នោតសកលនាឆ្នាំ ១៩៩៣ មក កម្ពុជា ក៏មានរដ្ឋធម្មនុញ្ញរបស់ខ្លួនដែល ជាច្បាប់កំពូលរបស់ជាតិរហូតមកដល់សព្វថ្ងៃ ។ រដ្ឋធម្មនុញ្ញ បានចែងថា ព្រះពុទ្ធ សាសនា គឺជាសាសនារបស់រដ្ឋ ហើយថ្ងៃបុណ្យមាឃបូជា ( និង ពិសាខបូជា ) ក៏ត្រូវបានដាក់ជាថ្ងៃ សម្រាកសាធារណៈ ។
ប៉ុន្តែតាមអនុក្រឹត្យរបស់រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា ដែលបានដាក់ឱ្យអនុវត្តកាលពីឆ្នាំ ២០១៩ បានលុបចោលថ្ងៃសម្រាកសាធារណៈមួយចំនួន ហើយក្នុងនោះ ក៏មានថ្ងៃ បុណ្យមាឃបូជាដែរ ដែលបានសេចក្តីថា ចាប់ពីឆ្នាំ ២០២០ នេះតទៅ ថ្ងៃបុណ្យមាឃបូជា មិនមែនជាថ្ងៃសម្រាក ជាតិទៀតទេ។ ប៉ុន្តែពិធីបុណ្យមាឃបូជា នៅតែធ្វើនៅតាមវត្តអារាម និង ទីសក្ការបូជា ជាប្រក្រតី គឺគ្រាន់តែមិនមែនជាថ្ងៃសម្រាកសាធារណៈទៀតតែប៉ុណ្ណោះហើយក៏មិនខុសពី ឆ្នាំមុនៗដែរ នៅឆ្នាំនេះ នឹងមានពិធីរាប់បាត្រព្រះសង្ឃរាប់រយរាប់ពាន់នៅព្រះសក្យមុនីចេតីយ៍ (ឧដុង្គ) ៕ ដោយៈ មេសា
