ដោយៈ មេសា/ភ្នំពេញៈ ផ្សារធំថ្មី ដែល ត្រូវបានគេស្គាល់ជាភាសាអង់គ្រស ថា Central Market(ផ្សារកណ្តាលប៉ុន្តែសូមកុំច្រឡំទៅនឹងផ្សារកណ្តាលដែលនៅខាងជើងវត្តឧណ្ណាលោម)គឺជាមជ្ឈមណ្ឌលពាណិជ្ចកម្មដ៏សំខាន់បំផុតមួយ និង មានវ័យចំណាស់ជាងគេបំផុតរបស់ប្រទេសកម្ពុជា ត្រូវបានសាងសង់ឡើងនៅក្នុងរជ្ជកាលព្រះករុណាព្រះបាទ ស៊ីសុវត្ថិ មុនីវង្ស ( រជ្ជកាល ០៩ សីហា ១៩២៧-២៤ មេសា ១៩៤១ ) ពោលគឺអំឡុងពេលកម្ពុជា ស្ថិតក្រោមអាណានិគម បារាំង (១៨៦៣-១៩៥៣ )។
ទម្រង់ដ៏ទាក់ទាញចំណាប់អារម្មណ៍របស់ផ្សារធំថ្មីគឺចំណុចកណ្តាលមើលទៅដូចជាភ្នំដ៏ស្រស់ស្អាតមួយដែលមានលំដាប់ថ្នាក់ដូចជាកាំជណ្តើរ ហើយមានស្លាបចំនួន ៤ ដែលបើមើលពីលើទៅ ដូចជាស្លាបឧទ្ធម្ភាគចក្រឬដូចជាទម្រង់ក្បាច់ចក្កច័ន្ទ។តាមការកត់ចំណាំមានអត្ថបទច្រើនគួរសមនិយាយអំពីប្រវត្តិ នៃ ផ្សារធំថ្មី ប៉ុន្តែដូចជាមិនទាន់ឃើញ បកស្រាយអំពី អត្ថន័យ ឬ ខ្លឹមសារ នៃ ទ្រង់ទ្រាយ ឬ រូបរាង របស់ផ្សារធំថ្មីនេះឡើយ ។ គោលបំណង នៃ អត្ថបទនេះ គឺពន្យល់អំពីអត្ថន័យ នៃទ្រង់ទ្រាយរបស់ផ្សារធំថ្មីប៉ុន្តែមុននឹងឈានដល់ការបកស្រាយបែបនោះក៏គប្បីរំឭកដោយសង្ខេបអំពីប្រវត្តិ នៃ ផ្សារដ៏មានវ័យចំណាស់ជាងគេនេះដែរ ។
ប្រវត្តិសេង្ខេប នៃ ផ្សារធំថ្មីតាមការពិនិត្យមើលទៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រ គេអាចមើលឃើញថា បន្ទាប់ពី បារាំង សម្រេចចិត្តដាក់អាណាព្យាបាលកិច្ចមកលើកម្ពុជានាថ្ងៃ ១១ សីហា ១៨៦៣(តាមសំណើរបស់ព្រះបាទអង្គឌួង និង ព្រះបាទ នរោត្តម។ ប៉ុន្តែស្តេច នរោត្តម ក្រោយមករេរា មិនចង់ ឱ្យកម្ពុជា នៅក្រោមអាណាព្យាបាល បារាំង ឡើយ រហូតមានការព្យាយាមបញ្ចុះបញ្ចូលពី បារាំង ទើបព្រម ) បារាំង មានបំណងកសាងប្រទេសកម្ពុជា ឱ្យជឿនលឿនខ្លាំងក្លាដូចជាប្រទេស ជិត ខាងដូចជា សៀម និង ហ្វីលីពីន ជាដើមដែលក្រោមអាណានិគមអង់គ្លេស ។
ប៉ុន្តែដោយសារព្រះបាទ នរោត្តម មិនគ្រាន់តែមិនអើពើចំពោះបំណងដ៏ប្រសើរនោះទេ ថែមទាំងទៅចូលជាមួយក្រុមបះបោររបស់អនុជ របស់ព្រះអង្គ គឺព្រះអង្គម្ចាស់ ស៊ីវុត្ថា ទៀតផង ក៏បណ្តាលឱ្យមានសង្គ្រាមប្រឆាំង បារាំង ទើប បារាំង បន្ធូរដៃ គឺឈប់ធ្វើកំណែទម្រង់ ហើយក៏បណ្តោយប្រទេសកម្ពុជា ឱ្យប្រព្រឹត្តទៅតាមយថាកម្ម ពោលគឺក្នុងរយៈ ៤៤ ឆ្នាំ ( ១៨៦០-១៩០៤ ) នៃ រជ្ជកាលរបស់ព្រះបាទ នរោត្តម នោះ ប្រទេសជាតិ គ្មានការរីកចម្រើនអ្វីឡើយ ហើយក៏គ្មានសមិទ្ធផកអ្វីគួរឱ្យចាប់អារម្មណ៍ដែរ ។
រហូតដល់ព្រះបាទ នរោត្តម សោយទិវង្គត ( ២៤ មេសា ១៩០៤ នាទីក្រុង បាងកក ប្រទេស សៀម ក្នុងព្រះជន្ម ៧០ ព្រះវស្សា ) អនុជរបស់ព្រះអង្គ គឺព្រះអង្គម្ចាស់ ស៊ីសុវត្ថិ យាងសោយរាជ្យបន្ត ( ២៤ មេសា ១៩០៤ – ០៩ សីហា ១៩២៧ ) ដោយព្រះបាទ ស៊ីសុវត្ថិ គឺជាក្សត្រមានព្រះបញ្ញាញាណ និង គិតគួរអំពីប្រទេសជាតិ ទើបត្រូវរូវគ្នាជាមួយនឹងអាណានិគម បារាំង ទើប បារាំង ចាប់ផ្តើមគិតគូរយកចិត្តទុកដាក់កសាងប្រទេសកម្ពុជា ឱ្យរីកចម្រើនគួរឱ្យកត់សម្គាល់ ។
ដោយហេតុនោះ ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ និង សមិទ្ធផលជាច្រើន ក៏ត្រូវបានស្ថាបនាឡើង ក្នុងរជ្ជកាលរបស់ព្រះអង្គដែរ គឺដោយមានការជ្រោមជ្រែងពី បារាំង មានផ្លូវរថភ្លើងពីភ្នំពេញ ទៅ ប៉ោយប៉ែត ជាដើម ។បន្ទាប់ពីព្រះបាទ ស៊ីសុវត្ថិ សោយទិវង្គតនៅឆ្នាំ ១៩២៧ បុត្ររបស់ព្រះអង្គ គឺព្រះអង្គម្ចាស់ ស៊ីសុវត្ថិ មុនីវង្ស បានឡើងសោយរាជ្យបន្តនៅក្នុងព្រះជន្ម៥២ព្រះវស្សា។
ក្នុងរជ្ជកាលរបស់ព្រះអង្គត្រូវបានកត់សម្គាល់ឃើញថា ការគ្រប់គ្រងរបស់ បារាំង មកលើកម្ពុជា មានភាពតឹងរឹងជាងរជ្ជកាលរបស់ ព្រះបាទ ស៊ីសុវត្តិ ហើយនោះក៏ព្រោះតែសំណល់ នៃ ឥទ្ធិពលសង្គ្រាមលោកលើកទី ១ ពីឆ្នាំ ១៩១៤ ដល់ ១៩១៨ ដែរ ។ ទោះយ៉ាងណា ស្ថានភាពសេដ្ឋកិច្ចរបស់កម្ពុជា នាពេលនោះ ក៏ចាត់ទុកថាល្អគ្រាន់បើដែរ ។
បើតាមឯកសារ បារាំង បានអះអាង គិតត្រឹមឆ្នាំ ១៩៣៦ ទីក្រុងភ្នំពេញ មានមនុស្សរស់នៅ ១០ ម៉ឺននាក់ រួមទាំងជនជាតិ បារាំង ១.៥១០ នាក់ ជនជាតិ វៀតណាម ២.៨០០ នាក់ ជនជាតិ ចិន ២១.៣០៩ នាក់ និង ជនជាតិ ចាម ម៉ាឡេស៊ី ៣.៣៦៣ នាក់ផង ។ ទន្ទឹមនឹងការរីកចម្រើនយ៉ាងឆាប់រហ័ស ដូចជាការលេចឡើងនូវផ្លូវរថភ្លើង សាលារៀន មន្ទីរពេទ្យ និង សាលាក្រុង ជាដើម ហើយ ផ្សារធំថ្មី ក៏ត្រូវបានផ្តល់កំណើតនាអំឡុងពេលនោះដែរ គឺដើម្បីឆ្លើយតបទៅនឹងតម្រូវការ នៃ ការដោះដូរពាណិជ្ជកម្មនៅកម្ពុជា ដែលមានទាំងពាណិជ្ជករខ្មែរ និង ពាណិជ្ជករបរទេស ។
ឯកសារ បារាំង ដដែលអះអាងថា “ ផ្សារធំថ្មី ត្រូវបានសាងសង់ឡើងដោយក្រុមហ៊ុនសំណង់ឥណ្ឌូចិន របស់ បារាំង ដោយបានគូរប្លង់ នៅឆ្នាំ ១៩២៥ ហើយចាប់ផ្តើមសាងសង់នៅខែ សីហា ឆ្នាំ ១៩៣៥ បញ្ចប់នៅខែ មិថុនា ឆ្នាំ ១៩៣៧ ( ក្រោមជំនួយរបស់ បារាំង ) ដោយមានស្ថាបត្យករ បារាំង ២ នាក់ គឺ ៖ លោក Jean Desbois ជាស្ថាបត្យករ ផ្សារធំថ្មី និង លោក Emile Maigrot ជាស្ថាបត្យករសំណង់អាគារជុំវិញ ផ្សារធំថ្មី ហើយ ផ្សារធំថ្មី ត្រូវបានបើកសម្ពោធឲ្យប្រើប្រាស់ជាផ្លូវការកាលពីខែកញ្ញាឆ្នាំ១៩៣៧ ក្រោមព្រះរាជអធិបតីភាព របស់ព្រះមហាក្សត្រព្រះបាទស៊ីសុវត្ថិមុន្នីវង្ស “ ។
ឯកសារដដែលបញ្ជាក់អំពីអត្ថន័យ នៃ រូបរាង ឬ ទម្រង់ នៃ ផ្សារធំថ្មី ថា “ ដំបូលមានរាងមូល នៃ ផ្សារធំថ្មី គឺតំណាងទីប្រជុំជន ឬ ទីប្រសព្វ នៃ ទីក្រុងភ្នំពេញ ។ ចំណែកអាគារស្លាប ៤ ទៀត តំណាងឱ្យទីប្រសព្វគ្នា នៃ ទន្លេទាំង ៤ គឺទន្លេចតុមុខ “ ។ ដូច្នេះអត្ថន័យ នៃ ទម្រង់ ឬ រូបរាង នៃ ផ្សារធំថ្មី គឺបែបនេះឯង ហើយចាប់តាំងពីបានសាងសង់រួច និង ចាប់ផ្តើមដំណើរការមក ផ្សារធំថ្មី ទទួលបានកិត្តិនាមថា លក់ទំនិញដែលមានគុណភាពល្អ និង មានតម្លៃថ្លៃ ។
ចំណែកបច្ចុប្បន្ន ( ក្រោយ ១៩៧៩ ) ផ្សារធំថ្មី នៅតែរក្សាបានថាជាផ្សារដែលលក់ទៅដោយទំនិញថ្លែជាងកន្លែងផ្សេងដែរ ។ទីទៃពី អត្ថន័យ នៃ ទម្រង់ទៅ ផ្សារធំថ្មី នៅមានករណីគឱ្យចាប់អារម្មណ៍មួយទៀត គឺ ទីតាំង នៃ ការសាងសង់ផ្សារនេះ ជាប់ពាក់ព័ន្ធទៅនឹងការកកើតឡើង នៃ រាជធានីភ្នំពេញតែម្តង ។
ទីតាំង នៃ ការសាងសង់ ផ្សារធំថ្មីឯកសារប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ អះអាងថា នៅឆ្នាំ១៤៣១ ( ខ្លះថាឆ្នាំ១៤៣៣ ) ព្រះបាទ ពញា យ៉ាត បានសម្រេចព្រះទ័យបោះបង់ រាជធានីអង្គរ ទៅតាំងនៅឯទួលបាសាន ( ស្រុកស្រីសន្ធ ) ។ ប៉ុន្តែ ដោយមានទឹកជំនន់ធំខុសធម្មតា ព្រះអង្គគង់នៅទួលបាសាន បានតែមួយឆ្នាំ គឺឆ្នាំ១៤៣២ ( ឬឆ្នាំ១៤៣៤ ) ព្រះបាទពញាយ៉ាត ក៏ប្ដូររាជធានីពីទីនោះ មកតាំងនៅភ្នំដូនពេញចតុមុខ វិញ។
លុះយាងមកដល់ភ្នំដូនពេញហើយ ព្រះអង្គក៏បង្គាប់ឲ្យ ចៅពញាតេជោ ចៅហ្វាយខេត្តសំរោងទង កេណ្ឌ ប្រជានុរាស្ត្រលើកដីចាក់បំពេញ តំបន់នៅជុំវិញវត្តភ្នំ និងក្នុងព្រះបរមរាជវាំង ។ តំបន់នោះក៏ក្លាយទៅជារាបស្មើល្អ រហូតដល់មាត់ទន្លេ ចាប់តាំងពីពេលនោះមក អ្នកស្រុកហៅថា “ កំពង់រាប“។រីឯតំបន់ដែលចៅពញាតេជោឲ្យប្រជានុរាស្ត្រជីកយកអាចម៍ដីទៅចាក់បំពេញនៅកំពង់រាបនោះ ក៏ក្លាយទៅជាបឹងមួយធំជ្រៅទូលាយ អ្នកស្រុកហៅថា “ បឹងតេជោ “ គឺហៅតាមឈ្មោះ ចៅពញាតេជោ ដែលជាអ្នកដឹកនាំការជីកដីគ្រានោះឯង ។
ក្រោយមកកម្ពុជាបានស្ថិតក្រោមអាណានិគមបារាំង បន្ទាប់ពីបានជួយឱ្យកម្ពុជា មានការរីកចម្រើនយ៉ាងខ្លាំងមក នៅពេលដែលត្រូវការសាងសង់មណ្ឌលពាណិជ្ជកម្មដ៏ធំមួយ ពោលគឺផ្សារធំថ្មី ដូចដែលពោលដោយសង្ខេបខាងលើនេះ បារាំងបានចាក់លុបបឹងតេជោ នោះទាំងស្រុង ដើម្បី សាងសង់ផ្សារដ៏ធំមួយ ចំកណ្ដាលរាជធានីភ្នំពេញ គឺផ្សារធំថ្មី នេះឯង ពោលគឺ ទីតាំង នៃ ផ្សារធំថ្មីសព្វថ្ងៃ គឺតាំងនៅលើផ្ទៃ បឹងតេជោ ពីអតីតកាល។
ពីឆ្នាំ១៩៧៥ រហូតដល់ដើមឆ្នាំ១៩៧៩ ផ្សារធំថ្មី ត្រូវបានផ្អាកទាំងស្រុង ហើយត្រូវបានខ្មែរក្រហម យកធ្វើជាឃ្លាំងដាក់ជី ដាំដើមដូង និងដើមចេកជុំវិញផ្សារ នាំឲ្យ ផ្សារធំថ្មី ត្រូវខូចខាតជាអន្លើៗ ហើយហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធជុំវិញផ្សារ បានខូចខាតទាំងស្រុង។
ឆ្នាំ ១៩៧៩ ខ្មែរក្រហម ត្រូវបានផ្តួលរំលំ កម្ពុជាត្រូវបានស្ដារសេដ្ឋកិច្ចឡើងវិញ ផ្សារធំថ្មីក៏ត្រូវបានរៀបចំជាបណ្ដើៗ ទៅជាមជ្ឈមណ្ឌលពាណិជ្ជកម្មមួយរបស់រាជធានីភ្នំពេញ។
ដោយសារសំណង់អគារផ្សារធំថ្មី មានការប្រេះស្រាំនិងជ្រាបទឹកតាមកន្លែងមួយចំនួននោះ នៅថ្ងៃទី២៥ ខែ តុលា ឆ្នាំ ២០០៤ សាលារាជធានីភ្នំពេញ សហការជាមួយក្រសួងសេដ្ឋកិច្ចនិងហិរញ្ញវត្ថុបានចុះអនុសញ្ញាជាមួយ ទីភ្នាក់ងារបារាំងសម្រាប់ការអភិវឌ្ឍ(AFD) បានផ្ដល់ហិរញ្ញប្បទានជាទឹកប្រាក់ចំនួន ៤ លាន ៥ សែនអឺរ៉ូ សម្រាប់ជួសជុលនិងកែលម្អឡើងវិញ។
ថ្ងៃទី ២៧ ខៃ មករា ឆ្នាំ ២០០៩ ការជួសជុលនឹងការកែលម្អត្រូវបានចាប់ផ្ដើម ដោយក្រុមហ៊ុន VILLA PARC ENGINEERING ជាអ្នកម៉ៅការសាងសង់ ក្រុមហ៊ុន KOSAN ENGINEERING ជាអ្នកប្រឹក្សាបច្ចេកទេស ហើយស្ថាបត្យកម្ម ARTE ENGINEERING ARCHIRTECHTESជាស្ថាបត្យករ។ដោយរក្សាការលាបពណ៌លឿងដូចកាលពី៧៤ឆ្នាំមុន ក្រោយការជួសជុលអស់រយៈពេល៧ឆ្នាំថ្ងៃទី២៥ខែឧសភាឆ្នាំ២០១១ត្រូវបានសម្ពោធដាក់ឲ្យប្រើប្រាស់ជាផ្លូវការ ក្រោមអធិបតីភាពលោក កែប ជុតិមា អភិបាលរាជធានីភ្នំពេញ៕S/
