ភ្នំពេញៈ រដ្ឋាភិបាល និង ប្រជាពលរដ្ឋ ប៊ុលហ្គារី ប្រារព្ធទិវា រំដោះជាតិ របស់ ពួកគេនៅថ្ងៃទី ៣ ខែ មីនា ( ត្រូវអាន ថា មី ណា ) ដើម្បី រំឭកដល់ព្រឹត្តិការណ៍ទាំង ឡាយដែលពាក់ព័ន្ធ នាំឱ្យមាន សន្ធិសញ្ញា សាន់ ស្តេហ្វាណូ នៅថ្ងៃទី ០៣ ខែ មីនា ឆ្នាំ ១៨៧៨ រវាង រុស្ស៊ី និង អូតូម៉ង់ ដោយ ប្រគល់អធិបតេយ្យភាពយ៉ាងពេញលេញទៅអោយ ប៊ុលហ្គារី បន្ទាប់ពី អូតូម៉ង់ ត្រួតត្រាអស់ រយៈពេលរាប់រយឆ្នាំមក ។
ភូមិសាស្ត្រ-ប្រជាសាស្ត្រ
ប្រទេស ប៊ុលហ្គារី មានផ្ទៃដី ១១០.៥៥០ គីឡូម៉ែត្រក្រឡា ស្ថិតនៅ អឺរ៉ុបអាគ្នេយ៍មានព្រំប្រទល់ជាប់ ប្រទេស រ៉ូម៉ានី ស៊ែប៊ី ម៉ាសេដូនី ក្រិក តួកគី និង សមុទ្រខ្មៅ ។ ដើម ឆ្នាំ ២០២០មានប្រជាពលរដ្ឋ ជិត ៧ លាននាក់ ភាគច្រើនជាអ្នក កាន់គ្រិស្តសាសនា។ ភាសាផ្លូវការគឺភាសា ប៊ុលហ្គារី រដ្ឋធានី គឺទីក្រុង សូហ្វ៊ី ។
ប្រវតិ្តសាស្ត
ប៊ុលហ្គារី បង្កើតបានជាអាណាចក្រដំបូងរបស់ខ្លួននៅឆ្នាំ ៦៨១ នៃ គ.ស ហើយពាហិរសាសនា នៃពួកគ្រិស្តសាសនិក ពោលគឺសាសនាទាំងឡាយណាទីទៃអំពីគ្រិស្តសាសនា ត្រូវបានលុបបំបាត់ ទាំងស្រុង ។
ប៉ុន្តែអាណាចក្រនេះត្រូវបានឈ្លានពាន ដោយកងទ័ពរបស់អធិរាជ្យ បាស៊ីល ទី ២ នៃ អាណាចក្រ ប៊ីហ្សង់តាំង ( Byzantine គឺជារដ្ឋដ៏ធំមួយ នៃ ចក្រភព រ៉ូម៉ាំងខាងកើត) នៅឆ្នាំ ១០១៤ ហើយអាណាចក្រទី ១របស់ ប៊ុលហ្គារី ក៏បានរលាយរលត់ទៅនៅឆ្នាំ ១០១៨ ។
នៅឆ្នាំ ១១៨៥ សន្តតិវង្ស អាសេន បានរៀបចំកងទ័ពបះបោរប្រឆាំងការត្រួតត្រារបស់ពួក ប៊ីហ្សង់តាំង ហើយបានបង្កើតអាណាចក្រ ប៊ុលហ្គារី ជាលើកទី ២ និងបានពង្រីកទឹកដីរបស់ខ្លួន ដល់ទីក្រុង បែលក្រាដ សព្វថ្ងៃនេះ ។
នៅចុងឆ្នាំ ១២៥៧ រាជវង្ស អាសេន បានដួលរលំ អាណាចក្រ ប៊ុលហ្គារី ប្រឈមនឹងបញ្ហាជម្លោះ ផ្ទៃក្នុងដណ្តើមអំណាចគ្នា បែកបាក់ទៅជា ៣ ផ្នែក ញ៉ាំងឲ្យសេដ្ឋកិច្ច និង កងទ័ព ចុះខ្សោយ ហើយត្រូវរងការវាយប្រយុទ្ធគ្នាជាមួយ ប៊ីហ្សង់តាំង ហុងគ្រី និង រងការគាបសង្កត់ពី ម៉ុងហ្គោល និង ជនជាតិ ស៊ែប៊ី ផង ។
ធ្លាក់ក្រោមការត្រួតត្រា អូតូម៉ង់
នៅឆ្នាំ ១៣៩៣ កងទ័ពចក្រភព អូតូម៉ង់ ( ទួកគី ) ចាប់ផ្តើមលុកលុយចូលទឹកដី ប៊ុលហ្គារី ។ បន្ទាប់ពីសង្គ្រាម Nicopolis នៅឆ្នាំ ១៩៩៦ មក អូតូម៉ង់ បានកាន់កាប់ទឹកដី ប៊ុលហ្គារី ទាំងស្រុង នៅផ្នែកខាងត្បូងទន្លេ ដានូប ។ វណ្ណៈអភិជនត្រូវបានលុបបំបាត់ កសិករត្រូវបានបញ្ចូលជាកម្លាំង ពលកម្មរបស់ចក្រភព អូតូម៉ង់ បព្វជិតដែលបានការអប់រំភាគច្រើនភៀសខ្លួនទៅប្រទេសដទៃ ។
អូតូម៉ង់ ( ជាមហាអំណាច អ៊ិស្លាម ) បានចាត់ទុកពួកអ្នកកាន់គ្រិស្តសាសនា ថា ជាជនវណ្ណៈ តូចទាប ។ ជនជាតិ ប៊ុលហ្គារី (ភាគច្រើនជាអ្នកកាន់គ្រិស្តសាសនាតាំងពីបានបង្កើតអាណាចក្រ ដំបូងមក ) ក៏ដូចជាគ្រិស្តសាសនិក ទាំងឡាយ ជាគោលដៅដែលតម្រូវឱ្យបង់ពន្ធដារធ្ងន់ធ្ងរ រងភាពអគតិ ឬ ត្រូវបានបង្ខំឲ្យកាន់សាសនាអ៊ីស្លាមទាំងស្រុង ( មុននេះនៅពេលដែលពួកអ្នក កាន់សាសនគ្រិស្ត កាន់អំណាចលើកទឹកដីនេះ សាសនា ផ្សេងៗក្រៅពី គ្រិស្តសាសនា ត្រូវបាន ហាមឃាត់ និង លុបបំបាត់ ) ហើយវប្បធម៌របស់ពួកគេបានញាំញី គឺប្រហាក់ប្រហែលគ្នា ទៅនឹងអ្វីដែលពួកគ្រិស្តសាសនាបានធ្វើកាលទើបតែបង្កើតអាណាចក្រប៊ុលហ្គារី លើកទី១ ក្រោយឆ្នាំ៦៨១ ដូច្នោះដែរ ។
ចក្រភពអូតូម៉ង់ ត្រួតត្រា ប៊ុលហ្គារី បានប្រមាណជា ២០០ ឆ្នាំ ទើបមានការងើបបះបោរនៅឆ្នាំ ១៥៩៨ , ឆ្នាំ ១៦៨៦ , ឆ្នាំ ១៦៨៨ និង ឆ្នាំ ១៦៨៩ ។ ប៉ុន្តែសុទ្ធតែត្រូវបានបង្ក្រាបទៅវិញហើយធ្វើ អោយបាក់បបក្លបខ្លាច និង អស់ជំនឿជាក់ នៅក្នុងចំណោមពួកអ្នកជាតិនិយម ប៊ុលហ្គារី ទៀតផង ។
នៅដើមសត្តវត្សរ៍ទី ១៨ ការភ្ញាក់រឭកនៅក្នុងសង្គមអឺរ៉ុប បានជះឥទ្ធិពលនាំអោយមានការផ្តួច ផ្តើមចលនាជាតិនិយមសាជាថ្មីនៅប៊ុលហ្គារី ដែលបង្កើតបានជាចលនាមួយឈ្មោះថា “ការដាស់ ឲ្យភ្ញាក់រឭកជាតិ នៃ ប៊ុលហ្គារី “ ។ ចលនានេះបានឈានទៅរកចលនាតស៊ូបះបោរនៅខែ មេសា ឆ្នាំ ១៨៧៦ ដែលប្រជាជន ប៊ុលហ្គារី ប្រមាណជា ៣០.០០០នាក់ត្រូវបានសម្លាប់ក្នុងការបង្ក្រាប របស់ អូតូម៉ង់ ។
អន្តរាគមន៍មហាអំណាច
ការសម្លាប់រង្គាលនេះបានជំរុញឲ្យពួកមហាអំណាចចេញមុខរកដំណោះស្រាយ ប៉ុន្តែគ្មានប្រសិទ្ធ ភាពឡើយ ដោយ អូតូម៉ង់ បដិសេធនូវដំណោះស្រាយទាំងនោះ ។
ដោយមិនអាចឈរឱបដៃបើកភ្នែកមើលទុក្ខវេទនារបស់ជនជាតិ ប៊ុលហ្គារី តទៅ ទៀតបាន នៅឆ្នាំ ១៨៧៧ រុស្ស៊ី ដែលជាមហាអំណាចមួយដែរ បានប្រកាសសង្គ្រាមប្រឆាំង អូតូម៉ង់ ហើយរុស្ស៊ីបាន ផ្តួលរំលំកងទ័ពអូតូម៉ង់ ដោយមានការជួយជ្រោមជ្រែងយ៉ាងអស់ពីចិត្តពីថ្លើមពី ជនស្ម័គ្រចិត្ត ប៊ុលហ្គារី ។
រដ្ឋប៊ុលហ្គារី
ជ័យជម្នះរបស់រុស្ស៊ី និង ប្រជាជនប៊ុលហ្គារី នេះ បង្ខំចិត្តឲ្យ អូតូម៉ង់ ព្រមចុះហត្ថលេខាលើសន្ធិសញ្ញាមួយឈ្មោះ សាន់ ស្តេហ្វាណូ នៅថ្ងៃទី ៣ ខែ មីនា ឆ្នាំ ១៨៧៨ រវាង រុស្ស៊ី និង អូតូម៉ង់ ដោយប្រគល់អធិបតេយ្យភាពយ៉ាងពេញលេញទៅអោយ ប៊ុលហ្គារី នៅលើព្រំប្រទល់ទឹកដី អាណាចក្រ ប៊ុលហ្គារី ទី ២ ពីអតីតកាល ។
រដ្ឋាភិបាល និង ប្រជាពលរដ្ឋ ប៊ុលហ្គារី បានចាត់ទុកថ្ងៃនេះថាជាថ្ងៃប្រវត្តិសាស្ត្រដ៏សំខាន់បំផុតមួយ ហើយ ក្រោយមកក៏បានប្រារព្ធ ទិវា រំដោះជាតិ ប៊ុលហ្គារី ដើម្បី រំឭកដល់ព្រឹត្តិការណ៍ទាំងឡាយ ដែលពាក់ព័ន្ធ និង នាំឱ្យមានសន្ធិសញ្ញានេះ ដូចដែលបានរៀបរាប់មក ។
ប៉ុន្តែ មហាអំណាចដទៃទៀតបានបដិសេធចំពោះវិសាលភាព និង សុពលភាព នៃ សន្ធិសញ្ញានោះ ដោយពួកគេភ័យខ្លាចថា អាណាចក្រ ( ប៊ុលហ្គារី ) ដ៏ធំមួយបែបនោះ នៅលើតំបន់ បាល់កង់ អាចនឹងគំរាមកំហែងដល់ផលប្រយោជន៍របស់ពួកគេ ។
ដោយហេតុនោះ សន្ធិសញ្ញាថ្មីមួយត្រូវបានធ្វើឡើង នៅទីក្រុង ប៊ែកឡាំង ប្រទេសអាល្លឺម៉ង់ ដែលត្រូវបានចុះហត្ថលេខានៅថ្ងៃទី ១៣ ខែ កក្កដា ឆ្នាំ ដដែល ដោយប្រគល់ទៅឲ្យ ប៊ុលហ្គារី ត្រឹមតែតំបន់ Moesia និង តំបន់ Sofia ប៉ុណ្ណោះ ដោយទុកឲ្យជនជាតិ ប៊ុលហ្គារី ជាច្រើនឱ្យរស់ នៅក្រៅប្រទេសថ្មីរបស់ខ្លួន ដោយសារតំបន់មួយចំនួនរបស់អតីត ប៊ុលហ្គារី ទី ២មិនត្រូវបាន ដាក់បញ្ចូលក្នុងប្រទេស ប៊ុលហ្គារី ថ្មីនេះឡើយ ។
ប៉ុន្តែក្សត្រក្រៅប្រទេសរបស់ ប៊ុលហ្គារី បានឈ្នះសង្គ្រាមប្រឆាំងនឹង ស៊ែបី ហើយបានរួមបញ្ចូល ទឹកដី ភាគខាងត្បូងតំបន់ Rumelia ទៅក្នុងទឹកដីពាក់កណ្តាលស្វយ័ត អូតូម៉ង់ នៅឆ្នាំ ១៨៨៥ ហើយបានប្រកាសខ្លួនឯងថាជារដ្ឋឯករាជ្យ នៅថ្ងៃទី ៥ ខែ តុលា ឆ្នាំ ១៩០៨ ។ ប៉ុន្មានឆ្នាំបន្ទាប់ពី បានឯករាជភាពមក ប៊ុលហ្គារី បានបង្កើនយោធូបនីយកម្មហើយជាញឹកញាប់ត្រូវបានគេហៅថា “ រុស្ស៊ី (មហាអំណាច) នៅបាល់កង់ “ ។
ប៊ុលហ្គារី និង សង្គ្រាមនានា
ពីចន្លោះឆ្នាំ ១៩១២- ១៩១៨ ប៊ុលហ្គារី បានចូលខ្លួនទៅពាក់ព័ន្ធនឹងសង្គ្រាមបាល់កង់ចំនួនពីរ និង សង្គ្រាមលោកលើកទី ១ ដែលធ្វើអោយ ប៊ុលហ្គារ បាត់បង់ទឹកដី មួយចំនួន និង ទាហានប្រមាណ ៨៧.០០០ នាក់ត្រូវបានសម្លាប់ ។ ប៉ុន្តែជំនួសដោយជនភៀសខ្លួនប្រមាណជា ២៥៣.០០០ នាក់បានរត់ទៅជ្រកកោននៅប្រទេស ប៊ុលហ្គារី ដែលសេដ្ឋកិច្ចជាតិកំពុងខ្ទេចខ្ទាំស្រាប់ ។
ភាពច្របូកច្របល់នយោបាយបណ្តាលមកពីខាតបង់ទាំងនេះបានបណ្តាលឲ្យមានការបង្កើតប្រព័ន្ធអំណាចផ្តាច់ការដោយស្តេច សា បូរី ទី ៣ នៅឆ្នាំ ១៩១៨ (ដល់ឆ្នាំ ១៩៤៣)។ ប៊ុលហ្គារី បានចូល ទៅពាក់ព័ន្ធនឹងសង្គ្រាមលោកលើកទី ២ ក្នុងឋានៈជាសមាជិក Axis (ខាងអាល្លឺម៉ង់ ជប៉ុន និង អ៊ីតាលី ) ប៉ុន្តែមិនចូលប្រយុទ្ធទេ ។
នៅឆ្នាំ ១៩៤៣ ស្តេច ត្សារ ទី ៣ បានស្លាប់ នាំឱ្យមានភាពច្របូកច្របល់នយោបាយម្តងទៀត ហើយពេលនោះសង្គ្រាមរបស់ឩទ្ទាម ប៊ុលហ្គារី ទៅជាប្រឆាំងនឹងសម្ព័ន្ធមិត្តរបស់ខ្លួនទៅវិញ ។ ប៊ុលហ្គារី មិនទទួលបានទំនុកចិត្តពីភាគី សម្ព័ន្ធមិត្ត (ដឹកនាំដោយអង់គ្លេស និង អាមេរិក ដែលជាអតីតគូសត្រូវ) ទាំងមិនអាចស្និទ្ធនឹងសម្ព័ន្ធមិត្ត Axis ផង ។
ប៊ុលហ្គារី មិនមានលទ្ធភាពបណ្តេញកងទ័ព អាល្លឺម៉ង់ ចេញពីទឹកដី ប៊ុលហ្គារី តាមការទាមទារ របស់សូវៀត ទើបនៅឆ្នាំ ១៩៤៤ សហភាពសូវៀត បានចូលលុកលុយប្រទេស ប៊ុលហ្គារី ក្នុងគោលបំណងបណ្តេញកងទ័ពអាល្លឺម៉ង់ចេញពីទីនោះ ។ ទំនាក់ទំនងរបស់ ប៊ុលហ្គារី ជាមួយ Axis ត្រូវបានបញ្ចប់ហើយទៅចូលរួមជាមួយពួកសម្ព័ន្ធមិត្ត ដឹកនាំដោយអង់គ្លេស និង អាមេរិក វិញ ។
ប៉ុន្តែពីឆ្នាំ ១៩៤៦ ប៊ុលហ្គារី ដើរក្នុងលទ្ធិកុម្មុយនិស្ត រហូតដល់ឆ្នាំ ១៩៨៩ ទើបលទ្ធិកុម្មុយនិស្ត ត្រូវបានផ្តួលរំលំនៅក្នុងប្រទេសនេះ នៅថ្ងៃទី ១០ ខែ វិច្ឆិកា ឆ្នាំ នោះហើយការបោះឆ្នោតសេរី លើកទី ១ ត្រូវបានធ្វើនៅខែ មិថុនា ឆ្នាំ ១៩៩០ ៕ ស្រាវជ្រាវប្រែសម្រួលដោយៈ មេសា
