ដោយៈ មេសា/ភ្នំពេញៈ រដ្ឋាភិបាល និង ប្រជាពលរដ្ឋ មីយ៉ាន់ម៉ា ដែលបានប្តូរឈ្មោះមកពី ភូមា ប្រារព្ធទិវាឯករាជ្យជាតិរបស់ខ្លួនៅថ្ងៃទី ០៤ ខែ មករា ដើម្បី រំឭកដល់ថ្ងៃដែលពួកគេប្រកាសឯករាជភាពពី អង់គ្លេស កាលពីឆ្នាំ ១៩៤៨ ។ ប៉ុន្តែតាំងពីបានឯករាជ្យមកហើយ ភូមា ឬ មីយ៉ាន់ម៉ា មានភាពវឹកវរជាច្រើននៅក្នុងប្រទេស ហើយត្រូវបានកាន់កាប់ដោយរដ្ឋាភិបាលយោធារហូតដល់ចុងឆ្នាំ ២០១៥ ។
លោកស្រី អោង សាន ស៊ូគ្យី ជានិម្មិត្តរូបដ៏សំខាន់សម្រាប់ប្រជាធិបតេយ្យនៅ មីយ៉ាន់ម៉ា( រូបៈ អ៊ីនធឺណិត)
ភូមិសាស្ត្រ-ប្រជាសាស្ត្រ
សាធារណរដ្ឋ សហភាព មីយ៉ាន់ម៉ា អតីត ភូមា មានផ្ទៃដី ៦៧៦.៥០០ គីឡូ ម៉ែត្រក្រឡា ស្ថិតនៅ អាស៊ីអាគ្នេយ៍ ជាសមាជិកមួយនៃសមាគមប្រជាជាតិ អាស៊ីអាគ្នេយ៍ ឬ អាស៊ាន មានព្រំប្រទល់ជាប់ប្រទេស បង់ក្លាដេស ចិន ឥណ្ឌា ឡាវ និង ថៃ ។ ឆ្នាំ ២០២១ មានប្រជាពលរដ្ឋជាង ៥៤ លាននាក់ ភាគច្រើនជាអ្នកកាន់ព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទ ភាសាផ្លូវការគឺភាសា ភូមា រដ្ឋធានី គឺទីក្រុង ណៃពីដោ ប៉ុន្តែទីក្រុងដែលមានទំហំធំជាងគេបំផុតនៃ ប្រទេសនេះគឺទីក្រុង យ៉ាំងហ្គូន ។ មីយ៉ាន់ម៉ា ត្រូវបានគេប្រសិទ្ធនាមថាជាទី អាណាចក្រ នៃ វត្តព្រះពុទ្ធសាសនា ដោយសារប្រទេសនេះមានវត្តពុទ្ធសាសនាយ៉ាងច្រើនមីដេរដាស ។
ប្រវត្តិសាស្ត្រ
នៅដើមទសវត្សរ៍ ឆ្នាំ ១៨២០ ក្រុមហ៊ុន British East India របស់ អង់គ្លេស (ដែលទទួលបានសិទ្ធិពីរដ្ឋាភិបាល អង់គ្លេស ឱ្យធ្វើសកម្មភាពនៅអាស៊ី ហើយក្រុមហ៊ុននេះមិនមែន គ្រាន់តែធ្វើជំនួញមុខទំនិញទេ ប៉ុន្តែក៏មានកងទ័ពដ៏ខ្លាំងក្លាក្នុងការធ្វើសង្គ្រាមលុកលុយ កាន់ កាប់ប្រទេសនានានៅអាស៊ីផងដែរ ) ចាប់ផ្តើមានទំនាស់ជាមួយ ភូមា លើបញ្ហាជនភៀសខ្លួន និង ប្រតិបត្តិការកងទ័ពនៅតាមព្រំដែន ។
ទីបំផុតនៅឆ្នាំ ១៨២៤ សង្គ្រាមលើកទី ១ រវាង ក្រុមហ៊ុន British East India និង កងទ័ព ភូមា បានផ្ទុះឡើង ហើយនៅឆ្នាំ ១៨២៦ សង្គ្រាមបានបញ្ចប់ទៅវិញដោយជ័យជម្នះបានទៅលើក្រុមហ៊ុន British East India ហើយតាមរយៈសន្ធិសញ្ញាមួយឈ្មោះ Yandabo ភូមា បានបាត់បង់ទឹកដី តំបន់ អាសាម តំបន់ ម៉ានីពួ និង តំបន់ អារ៉ាកាន់ ទៅក្រោមការត្រួតត្រារបស់ ក្រុមហ៊ុន British East India ។ ក្រុមហ៊ុន British East India ក៏បានទាំងត្រួតត្រាលើតំបន់ [Tenasserim សម្រាប់ដាក់ជាបម្រាមក្នុងការចរចាជាមួយ ភូមា និង សៀម នាពេលអនាគត ។
ក្រុមហ៊ុន British East India ក៏បន្តពង្រីកមហិច្ឆតារបស់ខ្លួនចង់បានធនធាន និង តំបន់សំខាន់ៗដទៃទៀតរបស់ ភូមា ។ ឆ្នាំ ១៨៥២ រដ្ឋាភិបាល អង់គ្លេស បានបញ្ជូនលោក Commodore Lambert ទៅ ភូមា ដើម្បី ដោះស្រាយរឿងសន្ធិសញ្ញាកន្លងមក ។
ដោយខ្លាចអំណាច អង់គ្លេស ដ៏គ្មានអ្នកណាអាចទប់ទល់បាន ភូមា បានសម្របតាមដោយការដកហូតតំណែងមន្ត្រីរដ្ឋាភិបាល ដ៏សំខាន់ម្នាក់ដែល អង់គ្លេស មិនពេញចិត្ត ។ ប៉ុន្តែនៅតែមិនបានសុខ ដោយលោក Lambert បានបង្កជម្លោះរហូតមានសង្គ្រាមផ្ទុះឡើងជាលើកទី ២ រវាង British East India និង ភូមា នៅឆ្នាំ ១៨៥២ នោះហើយ ជាលទ្ធផលខេត្ត ប៉េគូ បានចូលក្នុងកណ្តាប់ដៃ British East India ទៀត ហើយ British East India បានប្រែឈ្មោះទៅជា ភូមា ក្រោម ។
ការចាញ់សង្គ្រាមលើកនេះ នាំឱ្យមានបដិវត្តន៍នៅក្នុងរាជវាំង ភូមា ដោយស្តេច ផាហ្កាន់ មីន ត្រូវបានជំនួសដោយអនុជរបស់ព្រះអង្គព្រះនាម មីនដុន មីន វិញ ។ ក្សត្រ មីនដុន មីន បានព្យាយាមធ្វើទំនើបកម្មរដ្ឋ ភូមា និង សេដ្ឋកិច្ច ដើម្បី តទល់នឹងការគំរាមកំហែងពីសំណាក់ អង់គ្លេស ។
ធ្លាក់ក្នុងកណ្តាប់ដៃ អង់គ្លេស ទាំងស្រុង
ដណ្តើមបានទឹកដី ភូមា ប៉ុណ្ណេះហើយនៅឡើយមិនទាន់ធ្វើឱ្យ អង់គ្លេស ស្កប់ស្កល់ទេ ។ ពួកគេបានចោទថា បុត្រារបស់ព្រះបាទ មីនដុន មីន គឺព្រះអង្គម្ចាស់ ធីបាវ មីន ជាមនុស្សផ្តាច់ការ និង មានទំនោរទៅរក បារាំង ហើយថាព្រះអង្គកំពុងបំពានសន្ធិសញ្ញាឆ្នាំ ១៨២៦ ។
មានមូលហេតុនេះជាលេស នៅឆ្នាំ ១៨៥៥ អង់គ្លេស បានប្រកាសសង្គ្រាមម្តងទៀត ហើយសង្គ្រាមរវាង អង់គ្លេស និង ភូមា បានឆាបឆះឡើងជាលើកទី ៣ ។ លទ្ធផល គឺប្រទេស ភូមា ទាំងមូល បានធ្លាក់ចូលក្នុងកណ្តាប់ដៃ អង់គ្លេស ជាស្ថាពរ ឬ ថាអង់គ្លេសចាប់ផ្តើមដាក់អាណានិគមលើ ភូមា ដោយប្រការដូចដែលបានពណ៌នាមកនេះឯង ។
នៅថ្ងៃទី ០១ ខែ មេសា ឆ្នាំ ១៩៣៧ ភូមា បានក្លាយជារដ្ឋក្រោមអាណានិគម អង់គ្លេស ដែលមានប្រព័ន្ធដាច់ដោយឡែកមួយ ដោយ ភូមា មានលោក បា ម៉ាវ ជានាយករដ្ឋមន្ត្រីលើកទី ១ និង មិនចូលជាសមាជិករដ្ឋសហធនឡើយ ។
លោក បា ម៉ាវ ជាមនុស្សតស៊ូមតិឥតសំចៃ ដើម្បី ទាមទាររកសិទ្ធិស្វ័យភាពរបស់ ភូមា ហើយគាត់បានជំទាស់នឹងការដែល អង់គ្លេស អូសទាញ ភូមា ឱ្យចូលទៅពាក់ព័ន្ធនឹងសង្គ្រាមលោកលើកទី ២ ។ នៅពេលគាត់មិនអាចការពារផលប្រយោជន៍ ភូមា បាន លោក បា ម៉ាវ បានលាលែងពីតំណែង ហើយត្រូវបាន អង់គ្លេស ចាប់ខ្លួនពីបទប៉ុនប៉ងបះបោរ ។
ចលនាឯករាជភាព ភូមា
នៅឆ្នាំ១៩៤០ មុនពេល ជប៉ុន ចូលខ្លួនជាផ្លូវការទៅក្នុងសង្គ្រាមលោកលើកទី ២ លោក អោង សាន (ឳពុករបស់លោកស្រី អោង សាន ស៊ូ គ្យី ) បានបង្កើតកងទ័ពឯករាជ្យ ភូមា នៅក្នុងប្រទេស ជប៉ុន ។
ោយសារជាតំបន់សមរភូមិប្រយុទ្ធដ៏សំខាន់មួយ ភូមា ត្រូវបានធ្វើឱ្យខ្ទេចខ្ទាំយ៉ាងខ្លាំងនៅអំឡុងសម័យសង្គ្រាមលោកលើកទី ២ នោះ ។ គិតត្រឹមខែ មេសា ឆ្នាំ ១៩៤២ កងទ័ពជប៉ុន បានរុលទៅមុខដល់ទីក្រុង យ៉ាំងហ្គូន ( Rangoon អ្នកខ្លះអានឈ្មោះទីក្រុងនេះថា រ៉ាំងហ្គូន ។ ប៉ុន្តែមិត្តខ្ញុំម្នាក់ជាអ្នកកាសែតជាតិ ភូមា បានប្រាប់ខ្ញុំថា បញ្ចេញសូរសៀងថា យ៉ាំងហ្គូន ដែលមានសេចក្តីជាភាសា អង់គ្លេសថា Enemy has gone ឬ បច្ចាមិត្ត បានប្រាសទៅហើយ ) ហើយរដ្ឋបាលអាណានិគម អង់គ្លេស ក៏បានដួលរលំ ។
ឆ្នាំ ១៩៤២ នោះ កងទ័ព ជប៉ុនបានបង្កើតរដ្ឋបាលប្រតិបត្តិរបស់ ភូមា ដឹកនាំដោយលោក បា ម៉ាវ ។ នៅចុងឆ្នាំ ១៩៤៤ កងទ័ពសម្ព័ន្ធមិត្ត បានបើកការលុកលុយយ៉ាងខ្លាំង ហើយបានបណ្តេញ ជប៉ុន ចេញពីភូមា នៅឆ្នាំ ១៩៤៥ ជាឆ្នាំដែល ជប៉ុន សុខចិត្តចាញ់សង្គ្រាមលោកលើកទី ២ ។
នៅពេលចប់សង្គ្រាមលោកលើកទី ២ លោក អោង សាន បានចរចាជាមួយមេដឹកនាំអម្បូរនានានៅក្នុងកិច្ចព្រមព្រៀមឈ្មោះ ផាងឡុង ឱ្យជួយធានាឯករាជភាព របស់ ភូមា ។ នៅឆ្នាំ ១៩៤៧ លោក អោង សាន បានក្លាយជាអនុប្រធានក្រុមប្រឹក្សាប្រតិបត្តិ ភូមា ។ ប៉ុន្តែនៅថ្ងៃទី ១៩ ខែ កក្កដា ឆ្នាំ ១៩៤៧ នោះ លោក អោង សាន និង សមាជិកខុទ្ទកាល័យជាច្រើនរូបទៀត ត្រូវបាន ធ្វើឃាត ដោយជនជាតិ ភូមា គាំទ្រដោយ អង់គ្លេស ដែលជាគូប្រជែងនយោបាយនឹងលោក អោង សាន ។
នៅថ្ងៃទី ៤ ខែ មករា ឆ្នាំ ១៩៤៨ ភូមា បានប្រកាសឯករាជភាពរបស់ខ្លួនពី អង់គ្លេស បង្កើតជា សហភាព ភូមា ដោយមានលោក Sao Shwe Thaik ជាប្រធានាធិបតីលើកទី ១ និង លោក អូន នូ ( សម្តេច នរោត្តម សីហនុ បានចាត់ទុកលោក អ៊ូ នូ គឺជាគំរូដ៏សំខាន់មួយរូបសម្រាប់ព្រះអង្គ ហើយលោក សឺន ង៉ុក ថាញ់ ក៏ធ្លាប់បានសរសេរលិខិតទៅលោក អ៊ូ នូ ឱ្យជួយក្រើនរំឭកសម្តេច នរោត្តម សីហនុ អំពីការគំរាមកំហែង ឬ ក្តីអន្តរាយចំពោះជាតិ ពីសំណាក់កុម្មុយនិស្ត ដែរ ។ ប៉ុន្តែឥតបានជាការអ្វីឡើយ ។ ) ជានាយករដ្ឋមន្ត្រី ។
រដ្ឋាភិបាល និង ប្រជាពលរដ្ឋ មីយ៉ាន់ម៉ា ប្រារព្ធទីវាឯករាជ្យជាតិ របស់ពួកគេ ដើម្បី រំឭកដល់ថ្ងៃនេះឯង ។
របបយោធា
នៅថ្ងៃទី ២ ខែ មេសា ឆ្នាំ ១៩៦២ ឩត្តមសេនីយ៍ ណេ វីន បានដឹកនាំធ្វើរដ្ឋប្រហារដណ្តើមយកអំណាចមកក្តោបក្តាប់ដោយខ្លួនឯង ។ ចាប់ពីពេលនោះមក ភូមា ស្ថិតក្រោមការត្រួតត្រារបស់កងទ័ពដោយផ្ទាល់ខ្លះ ដោយប្រយោលខ្លះ និង ជាប្រទេសឯកបក្ស ហើយភូមា ធ្លាប់ជាដែនដីសម្បូររុងរឿងទាំងធនធាន និង វប្បធម៌ពុទ្ធសាសនាដ៏ផូរផង់ ក៏បានក្លាយជាប្រទេសដ៏ក្រីក្ររហាមបំផុតមួយក្នុងលោក ។ ធ្លាប់មានបាតុកម្មជាច្រើនបានផ្ទុះឡើងដែរ ប៉ុន្តែត្រូវបានយោធាបង្ក្រាបដោយហិង្សាបណ្តាលឱ្យបាត់បង់ជីវិត និង របួសជាច្រើន ។
ឆ្នាំ ១៩៨៨ ភាពច្របូកច្របល់ជុំវិញបញ្ហាសេដ្ឋកិច្ច និង នយោបាយ ដោយសារកំហុសឆ្គង នៃ ការចាត់ចែងរបស់រដ្ឋាភិបាល បានបណ្តាលឱ្យមានបាតុកម្មគាំទ្រលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យបានរីករាលដាលពាសពេញប្រទេស ដែលគេឱ្យឈ្មោះថា ការក្រោកឡើងប្រឆាំង ៨៨៨៨ ។ បាតុកររាប់ពាន់នាក់ត្រូវបានកងសន្តិសុខសម្លាប់ ហើយឆ្នាំ ១៩៨៩ រដ្ឋាភិបាលបានប្រកាស់ច្បាប់សឹកសម្រាប់គ្រប់គ្រងប្រទេស ។
មរតក នៃ បាតុកម្មទាំងឡាយ ខាងលើនេះ ធ្វើឱ្យទីបំផុតរដ្ឋាភិបាលយោធា បានប្រកាសរៀបចំការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសសមាជិកសភាប្រជាជន គ្រោងនឹងធ្វើនៅថ្ងៃទី ៣១ ខែ ឩសភា ឆ្នាំ ១៩៨៩ នោះ ។ ខែ ឩសភា ឆ្នាំ ១៩៩០ រដ្ឋាភិបាលបានរៀបចំការបោះឆ្នោតដោយសេរីជាលើកដំបូងក្នុងរយៈពេលជិត៣០ឆ្នាំមកនេះ ហើយគណបក្សសម្ព័ន្ធជាតិ ដើម្បី ប្រជាធិបតេយ្យរបស់លោកស្រី អោង សាន ស៊ូ គ្យី ( កូនស្រីរបស់លោក អោង សាន ) បានឈ្នះ ៣៩២ អាសនៈ ក្នុងចំណោម ៤៩២ អាសនៈ ស្មើនឹង ៨០ ភាគរយ ។ ប៉ុន្តែរដ្ឋាភិបាលយោធា មិនបានប្រគល់អំណាចទៅឱ្យបក្សរបស់លោកស្រី ស៊ូ គ្យី ឡើយ ថែមទាំងបានឃុំ លោកស្រីឱ្យនៅតែក្នុងផ្ទះដោយមានការឃ្លាំមើលទៀតផង ។
ផ្នែកមួយ នៃ ទិដ្ឋភាពទីក្រុង ណៃពិដោ ប្រទេសមីយ៉ាន់ម៉ា( រូបៈ អ៊ីនធឺណិត)
កំណែទម្រង់
ថ្ងៃទី ២៧ ខែ មីនា ឆ្នាំ ២០០៦ រដ្ឋាភិបាលយោធា បានប្តូររដ្ឋធានីពីក្រុង យ៉ាំងហ្គូន ទៅទីក្រុង ណៃពីដោ ហើយឈ្មោះជាផ្លូវការរបស់ប្រទេស ភូមា ត្រូវបានប្តូរទៅហៅថា មីយ៉ានម៉ា ។ បន្ទាប់ពីការបោះឆ្នោតនៅឆ្នាំ ២០១០ មក រដ្ឋាភិបាលបានធ្វើកំណែទម្រង់ជាច្រើន ដោយរួមទាំងដោះលែងលោកស្រី អោង សាន ស៊ូ គ្យី ពីការឃុំក្នុងផ្ទះផង ។
ការបោះឆ្នោតសកលត្រូវបានធ្វើឡើងនៅថ្ងៃទី ៨ ខែ តុលា ឆ្នាំ ២០១៥ ហើយគណបក្សម្ព័ន្ធជាតិ ដើម្បី ប្រជាធិបតេយ្យ របស់លោកស្រី អោង សាន ស៊ូ គ្យី បានឈ្នះសំឡេងភាគច្រើនដាច់ខាត គ្រប់គ្រាន់ឱ្យបេក្ខជនរបស់បក្សនេះក្លាយជាប្រធានាធិបតី ខណៈលោកស្រី អោង សាន ស៊ូ គ្យី ត្រូវបានហាមឃាត់ពីតំណែងនេះដោយច្បាប់រដ្ឋធម្មនុញ្ញ ។ ពិធីផ្ទេរអំណាចត្រូវបានធ្វើឡើងដោយរលូនធ្វើអោយមានចំណាប់អារម្មណ៍យ៉ាងខ្លាំងពីពិភពលោក ។
ចាប់តាំងពីឆ្នាំ ខែ មេសា ឆ្នាំ ១៩៦២ មក នេះគឺជាលើកដំបូងហើយ ដែលយោធាព្រមប្រគល់អំណាចទៅឱ្យបក្សផ្សេង ។ លោក ស្រី អោង សាន ស៊ូ គ្យី ត្រូបានគេទទួលស្គាល់ថា ជានិម្មិត្តរូបដ៏សំខាន់ក្នុងការនាំទៅរកការផ្លាស់ប្តូរមកជារបបប្រជាធិបតេយ្យនៅ មីយ៉ាន់ម៉ា ។ ទោះយ៉ាងណា ក្រោយមក របបនយោបាយរបស់លោកស្រី អោង សាន ស៊ូ គ្យី រងការរិះគន់ច្រើនណាស់ដែរ អំពីទំនាស់នានាពាក់ព័ន្ធនឹងជនជាតិ រ៉ូហ៊ីងយ៉ា៕សរន
ផ្នែកមួយ នៃ ទិដ្ឋភាពទីក្រុង ណៃពិដោ ប្រទេសមីយ៉ាន់ម៉ា( រូបៈ អ៊ីនធឺណិត)