ដោយៈរី លក្ខិណា បុគ្គលិកមជ្ឈមណ្ឌលផ្សះផ្សាវាលវែងនៃមជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា/ភ្នំំពេញៈខ្ញុំឈ្មោះ វ៉ាន់ វឿន ភេទប្រុស មានអាយុ៦១ឆ្នាំ។ ខ្ញុំគឺជាជនជាតិភាគតិចជងខ្នងភ្នំ។ ខ្ញុំមានស្រុកកំណើតនៅភូមិវាលវែង ឃុំត្រពងពង្ស ស្រុកភ្នំក្រវាញ ដែលបច្ចុប្បន្នស្រុកវាលវែង ខេត្តពោធិ៍សាត់។ សព្វថ្ងៃខ្ញុំរស់នៅភូមិព្រែក ឃុំសំរោង ស្រុកភ្នំក្រវាញ ខេត្តពោធិ៍សាត់។ ប្រពន្ធរបស់ខ្ញុំឈ្មោះ ហ សារ៉ាន់។ ខ្ញុំមានកូនចំនួនបួននាក់(ប្រុសចំនួនពីរនាក់ និងស្រីចំនួនពីរនាក់)។ ឪពុករបស់ខ្ញុំឈ្មោះ សុខ វ៉ាន់ និងម្តាយឈ្មោះ ច្រាញ់ សុខ។
វ៉ាន់ វឿន អាយុ៦១ឆ្នាំ នៅក្រោមផ្ទះរបស់គាត់ស្ថិតនៅភូមិព្រែក ឃុំសំរោង ស្រុកភ្នំក្រវាញ ខេត្តពោធិ៍សាត់(រូបថតមជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា)
កាលពីខ្ញុំនៅតូចចាស់ៗនៅក្នុងភូមិបានដំណាលមកថា នៅសម័យអាណានិគមនិយមបារាំង មានព្រានព្រៃមកពីខេត្តពោធិ៍សាត់ និងខេត្តកំពង់ស្ពឺបានដើរបរបាញ់សត្វ និងស្វែងរកខ្លឹមចន្ទន៍គ្រឹស្នានៅក្នុងព្រៃរហូតមកដល់ភូមិវាលវែង និងតំបន់អូរសោម។ ព្រានព្រៃទាំងនោះបានចូលព្រៃម្តងៗមានរយៈពេលប្រាំទៅប្រាំមួយខែហើយមានព្រានព្រៃមួយចំនួនបានជួបកូនក្រមុំជនជាតិជងខ្នងភ្នំនៅភូមិវាលវែង ក៏បានស្រឡាញ់គ្នា និងបានរៀបការជាប្តីប្រពន្ធទៀតផង។ មុននឹងរៀបការឪពុកម្ដាយខាងស្រីបង្គាប់ឲ្យសង់ផ្ទះឈើ ប្រក់ស្លឹកសោម ចងជាមួយវល្លិ៍ ឬផ្ដៅ។
កាលពីជំនាន់ដើមជនជាតិជងខ្នងភ្នំបានប្រកបរបរធ្វើចម្ការ គឺដាំស្រូវវិលជុំ។ ជនជាតិជងខ្នងភ្នំរស់នៅភូមិវាលវែងនិងតំបន់អូរសោមមាន ជំនឿលើព្រះពុទ្ធសាសនា និងបានទៅវត្តថ្វាយបង្គំព្រះសង្ឈដូចបងប្អូនខ្មែរទូទៅដែរ។បងប្អូនជនជាតិជងខ្នងភ្នំក៏បានគោរពនិងមានជំនឿ លើអារក្សអ្នកតាថែមទៀត។
បងប្អូនជនជាតិជងខ្នងភ្នំនៅភូមិវាលវែងនិងតំបន់អូរសោមទៅផ្សារទិញសម្ភារម្តងៗគឺត្រូវដើរថ្មើរជើងរយៈពេលមួយសប្តាហ៍ទើបដល់ផ្សារក្រវាញ។ អ្នកភូមិខ្លះដែលមានដំរី ក៏បានជិះដំរី។ នៅពេលណាដែលបរបាញ់សត្វព្រៃបាន ជនជាតិជងខ្នងភ្នំមិនបានលក់ដូរទេគឺកាប់ចែក គ្នាហូប។ចំពោះខ្លឹមច័ន្ទគ្រឹស្នាដែលរកបានជនជាតិភាគតិចជងខ្នងភ្នំបានយកទៅលក់នៅប្រទេសថៃនិងទិញអំបិលត្រឡប់យកមកផ្ទះវិញ។ អំបិលគឺមានសារសំខាន់ណាស់ ពីព្រោះត្រូវទុកហូបនៅរដូវវស្សាពេលមានភ្លៀងធ្លាក់ច្រើន និងទឹកជន់មិនអាចធ្វើដំណើរបាន។ នៅពេលឈឺថ្កាត់មិនមានមន្ទីរពេទ្យទេ គឺជនជាតិភាគតិចជងខ្នងភ្នំព្យាបាលតាមរបៀបផ្សំថ្នាំបុរាណ។ នៅពេលខ្ញុំឈឺ គ្រុនញាក់ ចាស់ៗនៅភូមិហៅថា គ្រុនអណ្ដើក។ ម្ដាយខ្ញុំបានយកសំបកដើមថ្កូវ និងស្លឹកម្លូទុំដែលជ្រុះមកដុតកម្លោចរួចយកមកត្រាំទឹកឲ្យខ្ញុំផឹក។ ពេលខ្លះខ្ញុំបានជាសះស្បើយពីជំងឺ។
កាលពីតូចខ្ញុំរៀនសូត្របានតិចប៉ុណ្ណោះ គឺនៅមុនឆ្នាំ១៩៧០ ខ្ញុំបានរៀនជាមួយលោកគ្រូឈ្មោះ សំ បានរយៈពេលប្រាំមួយខែ។ លោកគ្រូសំត្រូវបានខ្មែរក្រហមសម្លាប់ នៅពេលគាត់ធ្វើដំណើរទៅស្រុកភ្នំក្រវាញ។ ខ្មែរក្រហមចោទថា លោកគ្រូ សំ គឺជា សេ.អ៊ី.អា ពីព្រោះពេលធ្វើដំណើរគាត់ចូលចិត្តដាក់សៀវភៅប៊ិកជាប់នឹងខ្លួន។ក្រោយមកខ្ញុំបានទៅរស់នៅជាមួយឪពុកចិញ្ចឹម។ឪពុកចិញ្ចឹមបានឲ្យខ្ញុំបួស និងរៀនអក្សរបាលី។ ខ្ញុំអាចអាន និងសរសេរអក្សរបានចាប់តាំងពីពេលនោះ។
នៅពេលមានរដ្ឋប្រហារថ្ងៃទី១៨ ខែមីនា ឆ្នាំ១៩៧០ មានយន្តហោះទម្លាក់គ្រាប់បែកជាច្រើនហោះឆ្វែលលើភូមិ។ពេលនោះខ្ញុំនៅក្មេង មិនបានដឹងថាអាចនឹងកើតមានគ្រោះថ្នាក់ទេគឺខ្ញុំនៅលេងសប្បាយជាមួយក្មេងៗនៅក្នុងភូមិ។ចាស់ៗនៅក្នុងភូមិតែងតែហាមឃាត់មិនឲ្យខ្ញុំចេញមកខាងក្រៅ គឺឲ្យខ្ញុំចូលទៅពួននៅក្នុងព្រៃរហូតដល់ពេលសភាពការណ៍ស្ងប់ស្ងាត់ទើបចាស់ៗអនុញ្ញាតឲ្យខ្ញុំចូលមកក្នុងភូមិវិញ។
នៅឆ្នាំ១៩៧៤ យោធាខ្មែរក្រហមបានជ្រើសរើសកម្លាំងយុវជន យុវនារីក្នុងភូមិឲ្យទៅនៅក្នុងកងចល័ត និងធ្វើការងារលើកភ្លឺស្រែ និងច្រូតស្រូវពេលរដូវប្រមូលផល។ពេលនោះខ្ញុំនៅតូចនៅឡើយដូច្នេះខ្មែរក្រហមបានចាត់តាំងខ្ញុំឲ្យឃ្វាលក្របី។បន្ទាប់មកនៅរដូវប្រាំងខ្ញុំត្រូវបានចាត់តាំងឲ្យលើកទំនប់នៅការដ្ឋាន និងលើកផ្លូវចាប់ពីភូមិរវៀងរហូតដល់ស្រុកពាមព្រួស។ ឈ្មោះ យាម រឹម គឺជាប្រធានកង និងដឹកនាំកងចល័តរបស់ខ្ញុំ។
នៅពេលខ្មែរក្រហមទទួលជ័យជម្នះ នៅទីថ្ងៃ១៧ ខែមេសា ឆ្នាំ១៩៧៥ ភូមិវាលវែងស្ថិតនៅក្នុងស្រុកពាមព្រួស តំបន់៦ ភូមិភាគពាយ័ព្យ។ មន្ទីរស្រុកពាមព្រួសស្ថិតនៅក្នុងភូមិទួលក្រួស ដែលសព្វថ្ងៃស្ថិតនៅភូមិស្ទឹងថ្មី ឃុំប្រមោយ ស្រុកវាលវែង ខេត្តពោធិ៍សាត់។ ចំណែកមន្ទីរតំបន់៦ ស្ថិតនៅក្នុងភូមិរវៀង ស្រុកលាច ដែលសព្វថ្ងៃស្ថិតនៅក្នុងស្រុកភ្នំក្រវាញ ខេត្តពោធិ៍សាត់។ ខ្ញុំត្រូវបានចាត់តាំងឲ្យធ្វើការងារនៅក្នុងកងចល័តរហូតដល់ឆ្នាំ១៩៧៦។
ថ្ងៃមួយខ្ញុំមានជំងឺនិងត្រូវបានបញ្ជូនដេកពេទ្យនៅមន្ទីរពេទ្យស្រុកពាមព្រួស។សំណាងល្អខ្ញុំបានជួបម្ដាយមីងខ្ញុំធ្វើការនៅមន្ទីរពេទ្យនោះ។ គាត់កាន់ខាងសេដ្ឋកិច្ចដោយទទួលខុសត្រូវខាងឃ្លាំងថ្នាំនិងឃ្លាំងអង្ករ។បន្ទាប់ពីខ្ញុំបានជាសះស្បើយម្ដាយមីងរបស់ខ្ញុំមិនឲ្យខ្ញុំត្រឡប់មកអង្គភាពកងចល័តវិញទេ គឺគាត់ឲ្យខ្ញុំនៅធ្វើការនៅមន្ទីរពេទ្យស្រុកពាមព្រូសខាងផ្នែកសេដ្ឋកិច្ចឃ្លាំងថ្នាំពេទ្យជាមួយគាត់។ នៅពេលនោះមានអ្នកជំងឺគ្រុនចាញ់ច្រើនណាស់។ ខ្ញុំត្រូវបានអង្គការចាត់តាំងឲ្យដើរចាប់មូសដែកគោលនៅពេលយប់។ អង្គការបានចាត់តាំងឲ្យចាប់មូសដែកគោល ដើម្បីយកមកពិសោធន៍សម្រាប់ផលិតថ្នាំគ្រុនចាញ់។
ខណៈពេលដែលខ្ញុំធ្វើការនៅមន្ទីរពេទ្យស្រុកពាមព្រូស ធ្លាប់បានឃើញអ្នកជំងឺហើមច្រើន ពីព្រោះអ្នកជំងឺទាំងនោះខ្វះជីវជាតិ និងអាហារ។ពេលប្រជាជនមានជំងឺហើមមកសម្រាកព្យាបាលនៅមន្ទីរពេទ្យគ្រូពេទ្យខ្មែរក្រហមបានផ្តល់ថ្នាំអាចម៍ទន្សាយឲ្យអ្នកជំងឺទាំងនោះលេប។ ប្រធានមន្ទីរពេទ្យស្រុកពេលនោះមានឈ្មោះ នារីស៊ីម ចំណែកគណៈស្រុកពាមព្រួសឈ្មោះ តាកើន។
នៅឆ្នាំ១៩៧៧ប្រជាជនដែលរស់នៅភូមិវាលវែងត្រូវបានជម្លៀសមកនៅស្រុកលាចទាំងអស់។ភូមិវាលវែងនិងតំបន់អូរសោមមិនមានប្រជាជនរស់នៅទេ គឺមានតែយោធាខ្មែរក្រហមបោះទីតាំងប៉ុណ្ណោះ។ចំណែកស្រុកពាមព្រួសនិងតំបន់៦ត្រូវបានខ្មែរក្រហមរំលាយចោល។ ខ្ញុំត្រូវបានខ្មែរក្រហមផ្លាស់ឲ្យទៅធ្វើជាពេទ្យកងទ័ពប្រចាំការនៅព្រំដែនខ្មែរ-ថៃដែលមានឈ្មោះលឿមគឺជាប្រធានពេទ្យយោធាតំបន់ពោធិ៍សាត់។ ពេលនោះអង្គភាពពេទ្យរបស់ខ្ញុំប្រចាំការនៅម្តុំថ្មដាធំនិងនៅស្ទឹងមេទឹក។ខ្ញុំធ្វើការនៅអង្គភាពពេទ្យយោធារហូតដល់កងទ័ពវៀតណាមវាយចូលមកប្រទេសកម្ពុជានៅឆ្នាំ១៩៧៩។ បន្ទាប់មកខ្ញុំត្រឡប់មកភូមិព្រែកស្រុកលាច ដើម្បីស្វែងរកម្ដាយនិងក្រុមគ្រួសាររបស់ខ្ញុំ។ ក្រោយមកខ្ញុំបានរៀបការនិងបន្តរស់នៅភូមិព្រែក ឃុំសំរោង ស្រុកភ្នំក្រវាញ រហូតដល់សព្វថ្ងៃ៕សរន