ដោយៈ ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្តេចសង្ឃរាជ ជួន ណាត
សោត
និបាតសព្ទ
ឯ, រីឯ; ទៀត; ចំណែកឯ, ចំណែកខាង; ដូច្នោះ; ក៏ដែរ,ក៏ដោយ
សោតណា យ៉ាងណាក៏ដោយ : តាមតែសោតណាចុះ ! តាមតែយ៉ាងណាក៏ដោយចុះ ! ។
សោតសឹង ឬ សោតសឹងតែ សុទ្ធសឹង ឬ សុទ្ធសឹងតែ
សោតសឹងព្រៃស្បាត, សោតសឹងតែផ្លែខ្ចីៗ (ព.កា.) ។
សោតឯ ចំណែកឯ
សោតឯបងខ្ញុំក៏ដែរ…។
បើពុំនោះសោត បើមិនដូច្នោះទេ
បើពុំនោះសោតក្រែងតែគាត់មានធុរៈអ្វីជាទម្ងន់ ។
បើមិនទេសោត បើមិនមែនដូច្នោះទេ
បើមិនទេសោត ឲ្យហៅវាមកសួរចុះ! ។
ពុំនោះសោត មួយទៀត
ពុំនោះសោតត្រូវឲ្យដំណឹងទៅខ្ញុំបាន៥ថ្ងៃមុន ។
មួយសោត មួយទៀត ។ មួយវិញសោត មួយវិញទៀត ។ ល ។
នាមសព្ទ
( បា.; សំ. ឝ្រោត្រ ) ត្រចៀក ។ សោតទ្វារ ទ្វារត្រចៀក ( ត្រចៀកជាទ្វារចូលនៃសំឡេង ) ។ សោតប្បសាទ ( —ត័ប-ប៉ៈសាត ) ប្រសាទរបស់ត្រចៀក ។ សោតវិញ្ញាណ សេចក្ដីដឹងដែលកើតឡើងអាស្រ័យសំឡេងមកប៉ះនឹងសោតប្បសាទ ។ សោតសម្ផស្ស ( —សំ-ផស់ ) ការប៉ះពាល់សំឡេងដោយសោតប្បសាទ ( ម. ព. សម្ផស្ស ផង ) ។ សោតាយតនៈ ( —យ៉ៈតៈនៈ; បា. < សោត + អាយតន ) អាយតនៈ គឺត្រចៀក, ត្រចៀកដែលជាអាយតនៈមួយ ក្នុងអាយតនៈទាំង៦ ។ ល ។
អនត្តា
(អៈន៉័ត-តា)
គុណសព្ទ
( បា. < អន៑ “ពុំ, មិន, មិនមែន, ឥត” + អត្តា “ចិត្ត; ខ្លួន”; សំ. អនាត្មន៑
< អន៑ + អាត្មន៑ ឬ និរាត្មន៑ < និស៑ > និរ៑ “មិន, មិនមែន” + អាត្មន៑ ) ដែលមិនមែនជារបស់ចិត្ត, ដែលមិនលុះក្នុងអំណាចចិត្ត; ដែលឥតខ្លឹមសារ ។ ន. អ្វីៗដែលមិនលុះក្នុងអំណាចចិត្ត : រូប, វេទនា, សញ្ញា, សង្ខារ, វិញ្ញាណ ជា អនត្តា ( ព. ពុ. ) ។ អនត្តាធីន អ្នកដែលមិនមានអំណាចលើខ្លួន, ដែលពឹងផ្អែកផ្ដែកអាស្រ័យអ្នកដទៃ, អញ្ញាធីន ( ព. ផ្ទ. អត្តាធីន, សេរី ឬ ស្វៃរិន ) ។ អនត្តានុបស្សនា ( —ប៉័ស-សៈន៉ា ) ប្រាជ្ញាដែលពិចារណាឃើញថាបញ្ចក្ខន្ធឬអាយតន ជាដើមជា អនត្តា ។ អនត្តានុបស្សី ( —ប៉័ស-សី ) អ្នកដែលតែងពិចារណាឃើញថាបញ្ចក្ខន្ធឬអាយតនៈជាដើមជា អនត្តា ( បើស្ត្រីជា អនត្តានុបស្សិនី ) ។ ល ។
អនុបាទិន្នក
(—ប៉ាទិន-នៈកៈ ឬ —នក់)
គុណសព្ទ
( បា. < អន៑ “មិន, ពុំ, ឥត” + ឧបាទិន្នក ) ដែលមិនមានវិញ្ញាណចូលអាស្រ័យនៅ ។
ន. សង្ខារឬអ្វីដែលមានរូប ប៉ុន្តែឥតចិត្តចេតសិក
ឈើ, ស្មៅ, ដី, ថ្ម . . . ជាអនុបាទិន្នក ( ហៅ អនុបាទិន្នកជាតិ, —រូប ឬ
—សង្ខារ ក៏បាន ) ។ ព. ផ្ទ. ឧបាទិន្នក ។
អន្តរ
(អ័ន-ដ ឬ អន់-តៈរ៉ៈ)
នាមសព្ទ
( សំ. បា. ) ចន្លោះ, រវាង; ដទៃ; រយៈ; ប្រហោង, រូង, រន្ធ; ទោសភ្លាំងភ្លាត់; ឱកាស; ចំណែកឬប៉ែកខាងក្នុង; ចិត្ត, វិញ្ញាណ; សំពត់, សំពត់ស្លៀក ។ អន្តរកប្ប ( —ក័ប ) កប្បជាចន្លោះឬក្នុងរវាងនៃកប្បមួយៗ ។ ច្រើននិយាយថា កើតអន្តរកប្ប ( —អន់-ដ-រ៉ៈក័ប ឬ អន់-ដ-ក័ប ) សំដៅសេចក្ដីថា “កើតជម្លោះវាយកាប់ចាក់គ្នា” : កំពុងតែសុខៗ ស្រាប់តែស្រុកទេសកើតអន្តរកប្ប ។ អន្តរការណ៍ ឬ —ហេតុ ការណ៍ដែលនាំឲ្យទើសទាក់, រឿងហេតុទើសទាក់, ឧបសគ្គ; ហេតុជាទោស ។ អន្តរកាល ឬ —សម័យ កាលឬសម័យដែលមានហេតុនាំឲ្យទើសទាក់ពុំស្រួល ។ អន្តរគវេសី ( —គៈ— ) អ្នកស្វែងឬរំពៃរកទោសគេ ( បើស្ត្រីជា អន្តរគវេសិនី ) ។ វេវ. រន្ធគវេសី, រន្ធគវេសិនី ។ អន្តរគ្រឹះ ចន្លោះផ្ទះ ។ អន្តរជាតិ ជាតិដទៃ, ជាតិនានា ។ អន្តរាត្ម័ន ឬ អន្តរាត្មា ( < អន្តរ + អាត្មន៑, អាត្មា ) ចិត្តឯង, ខ្លួនឯង; ក្នុងចិត្ត; ក្នុងខ្លួន ។ អន្តរាបត្តិ ( < អន្តរ + អាបត្តិ ) អាបត្តិក្នុងចន្លោះ គឺអាបត្តិសង្ឃាទិសេសដែលភិក្ខុត្រូវក្នុងកាលកំពុងនៅបរិវាស ( ព. វិ. ពុ. ) ។ ល ។ ប្រើរៀងភ្ជាប់ពីខាងចុងសព្ទដទៃក៏បាន, ដូចជា ពុទ្ធន្តរ, លោកន្តរ ជាដើម ( ម. ព. ទាំងនេះ ) ។
អរូប
(អៈ—)
គុណសព្ទ
( សំ. បា. ) ដែលឥតរូប, ដែលមានតែនាម គឺដែលមានពាក្យហៅប៉ុន្តែឥតរូប ។ បើរៀងភ្ជាប់ពីដើមសព្ទដទៃ អ. ថ. អៈរូប៉ៈ, ដូចជា អរូបធម៌ អ្វីៗដែលមានតែនាមឥតរូប ( នាមធម៌ ) ។ អរូបនាម ( ព. វ. ) នាមសព្ទដែលឥតរូប
ចិត្ត, វិញ្ញាណ, វេទនា, សញ្ញា, សភាព, សេចក្ដី, ចំណង់, បំណង, . . . ជាអរូបនាម ( ព. ផ្ទ. រូបនាម ) ។ អរូបព្រហ្ម ព្រហ្មឥតរូប ( ព. ផ្ទ. រូបព្រហ្ម ) ។ អរូបភព ឬ —លោក លោកជាទីនៅនៃអរូបព្រហ្ម ( ព. ផ្ទ. រូបភព, រូបលោក ) ។ ល ។